Czystość oleju to czystość silnika – co mówią analizy laboratoryjne?
W dobie nowoczesnych silników, które pracują pod coraz większymi obciążeniami, olej silnikowy pełni znacznie więcej funkcji niż tylko smarowanie. Odpowiada za chłodzenie, uszczelnianie, ochronę przed korozją, wypłukiwanie osadów i minimalizację zużycia. Aby te zadania były wykonywane skutecznie, olej musi być nie tylko dobrej jakości, ale przede wszystkim utrzymywany w czystości i odpowiedniej kondycji.
W tym kontekście kluczową rolę odgrywa analiza oleju silnikowego w laboratorium. To właśnie wyniki tych badań – często niezauważalne gołym okiem – stanowią najlepszy barometr kondycji silnika i jakości obsługi serwisowej.
Dlaczego warto analizować olej?
Każdy przejechany kilometr zmienia strukturę chemiczną oleju: wzrasta jego lepkość lub maleje, zmienia się poziom kwasowości, pojawiają się cząstki metali i produkty spalania. Analiza olejowa pozwala zidentyfikować te zmiany zanim dojdzie do awarii.
Z punktu widzenia użytkownika to:
- wczesne ostrzeżenie o potencjalnych problemach,
- optymalizacja interwałów wymiany (bez „na oko”),
- redukcja kosztów eksploatacji.
Jakie parametry świadczą o czystości i kondycji oleju?
1️⃣ Lepkość i wskaźnik lepkości – ochrona pod kontrolą
Lepkość to jedna z najważniejszych cech każdego oleju silnikowego – decyduje o tym, jak łatwo olej przepływa i jak skutecznie tworzy film ochronny na powierzchniach trących. Analizy laboratoryjne pozwalają sprawdzić lepkość w temperaturze 40°C i 100°C oraz wyliczyć na tej podstawie wskaźnik lepkości (VI – Viscosity Index).
Co mówi podwyższona lepkość używanego oleju?
- Może oznaczać zanieczyszczenie sadzą, co jest typowe dla silników diesla, zwłaszcza eksploatowanych w trybie miejskim lub z niesprawnym układem wtryskowym.
- Wskazuje na utlenienie oleju i tworzenie się produktów degradacji, które zagęszczają ciecz.
- W skrajnych przypadkach świadczy o zbyt długim okresie między wymianami.
Co oznacza obniżona lepkość?
- Najczęściej to sygnał rozcieńczenia paliwem – szczególnie benzyną w silnikach z bezpośrednim wtryskiem.
- Skutkiem jest osłabienie filmu smarnego i ryzyko zatarcia jednostki.
Wskaźnik lepkości (VI)
To parametr określający, jak bardzo lepkość oleju zmienia się pod wpływem temperatury. Im wyższy VI, tym bardziej stabilny olej:
- Wysoki VI = lepsze smarowanie w szerokim zakresie temperatur.
- Niski VI = ryzyko spadku lepkości w wysokich temperaturach, co oznacza słabszą ochronę.
2️⃣ TBN - bariera przed korozją i degradacją
Liczba zasadowa TBN (Total Base Number) w oleju silnikowym to parametr, który określa zdolność oleju do neutralizowania kwasów powstających w trakcie pracy silnika. Jest to jedna z kluczowych charakterystyk ochronnych oleju. W wyniku spalania paliwa oraz naturalnego starzenia się oleju dochodzi do powstawania kwaśnych związków chemicznych, które – jeśli nie zostaną zneutralizowane – mogą prowadzić do korozji metalowych elementów, takich jak panewki, tuleje, wał korbowy czy pierścienie tłokowe. Dodatkowo zakwaszenie oleju negatywnie wpływa na jego lepkość, a tym samym zdolność do smarowania.
TBN wyrażany jest w mgKOH/g (ilość miligramów wodorotlenku potasu potrzebna do zobojętnienia jednego grama oleju) i zależy przede wszystkim od zastosowanego pakietu dodatków. W praktyce, im wyższa liczba zasadowa, tym większa zdolność oleju do ochrony przed zakwaszeniem i korozją.
Warto jednak pamiętać, że nie każdy silnik wymaga takiej samej wartości TBN. Na przykład:
- silniki wysokoprężne, szczególnie pracujące pod dużym obciążeniem (np. w transporcie ciężarowym), wymagają olejów o wyższym TBN, ponieważ produkują więcej kwaśnych produktów spalania,
- z kolei nowoczesne jednostki często pracują z olejami o niższym TBN, dostosowanym do restrykcyjnych wymagań emisji spalin.
W miarę eksploatacji pojazdu TBN stopniowo maleje, co jest naturalnym procesem. Istotne jest, by kontrolować ten spadek i nie dopuścić do sytuacji, w której zdolność oleju do neutralizacji kwasów zostanie całkowicie wyczerpana – bo wtedy dochodzi do przyspieszonego zużycia elementów silnika i utraty ochrony antykorozyjnej.
3️⃣ Metale zużyciowe – sygnały zużycia, zanim pojawią się objawy
Podczas pracy silnika niewielkie ilości metali trafiają do oleju jako skutek naturalnego zużycia elementów trących. Choć są niewidoczne gołym okiem, ich obecność i stężenie w oleju dostarczają cennych informacji o kondycji jednostki napędowej. Regularne monitorowanie zawartości metali pozwala wykrywać procesy degradacyjne na bardzo wczesnym etapie – zanim pojawią się hałas, spadek mocy czy inne oznaki awarii.
Natomiast poniżej, poglądowo, przedstawiono możliwe pochodzenie wykrywanych pierwiastków
4️⃣ Zanieczyszczenia – ukryci wrogowie
Zanieczyszczenia to elementy obce, które nie powinny znaleźć się w zdrowym oleju:
- Paliwo – silnie obniża lepkość; najczęstsza przyczyna zatarć w nowoczesnych silnikach z bezpośrednim wtryskiem.
- Sadza – typowa dla silników wysokoprężnych. W dużym stężeniu powoduje zagęszczenie oleju i tworzenie osadów.
- Woda – prowadzi do korozji i pienienia oleju. Jej obecność może oznaczać mikropęknięcia lub nieszczelność.
- Glikol (z płynu chłodniczego) – bardzo groźny. Obecność glikolu to prawdopodobnie uszczelka pod głowicą, a to oznacza konieczność natychmiastowej reakcji.
- Przed planowaną wymianą - aby ocenić czy cykl był optymalny;
- Po wykryciu niepokojących objawów: hałasów, spadków mocy, dymienia.
- W pojazdach intensywnie eksploatowanych.
- W ramach profilaktyki w flotach i firmach transportowych – jako element CBM (condition-based maintenance).
- Przy wydłużonych interwałach wymian (tzw. long life) – by upewnić się, że olej nadal spełnia swoją funkcję.
Regularna analiza oleju silnikowego to jedno z najskuteczniejszych narzędzi diagnostycznych, jakie dziś oferuje technika utrzymania pojazdów. Dzięki niej można:
✔ ocenić faktyczną kondycję jednostki napędowej,
✔ zapobiec kosztownym awariom,
✔ optymalizować terminy wymian,
✔ monitorować wpływ eksploatacji i jakości paliwa.
Parametry takie jak lepkość, liczba zasadowa (TBN) czy zawartość metali zużyciowych i zanieczyszczeń pozwalają wcześnie wykryć problemy, zanim staną się poważne. To nie tylko korzyść techniczna, ale i realne oszczędności dla właścicieli flot oraz firm transportowych.
W erze silników wysokowydajnych i wydłużonych interwałów serwisowych – czysty, monitorowany olej to gwarancja dłuższej żywotności silnika i niższych kosztów eksploatacji.
